Böbrek Sağlığı ve Hastalıkları
Böbrek Yetmezliği Nedir?
Böbrek Yetmezliği
Böbrek yetmezliği kronik böbrek hastalığının son aşamasıdır. Son dönem böbrek yetmezliği (SDBY) olarak da adlandırılır. Böbreklerin işlevlerini diyaliz veya böbrek nakli olmadan hayatta kalmayı mümkün kılacak kadar sürdürememesi durumudur.
Böbrekler bel hizasında ve sırta daha yakın bir konumda, simetrik bir şekilde omurganın iki yanında bulunan bir çift organdır.
Vücut içindeki asli işlevi içinden geçen kanı filtreleyerek toksinleri ve zararlı maddeleri vücuttan atmaktır. Böbreklerin arıtma işlemi sırasında ortaya çıkan atıklar mesaneye giderler ve idrara çıkma esnasında vücuttan atılırlar.
Bunun haricinde böbrekler aynı zamanda vücudun su seviyesini dengeler, D vitamininin aktif halini üretir, alyuvarların üretiminde rol oynar ve kan basıncını kontrol eden mekanizmalar arasında bulunur.
Böbrek yetmezliği ise böbreklerin kandaki toksinleri yeterli oranda filtreleme yeteneğini kaybettiğinde ortaya çıkar. Böbrekler işlerini düzenli olarak yapmazsa vücut toksinler tarafından aşırı yüklenir. Tedavi edilmediği takdirde bu durum hayatı tehdit edebilecek seviyede böbrek yetmezliğine yol açabilir.
Böbrek Yetmezliği Türleri Nelerdir?
Beş farklı böbrek yetmezliği türü vardır. Bunlardan birincisi akut prerenal böbrek yetmezliğidir. Böbreklere yetersiz kan akışı akut prerenal böbrek yetmezliğine neden olabilir. Yeterli kan akışı olmadan toksinler böbrekler tarafından filtrelenemez. Bu tür böbrek yetmezliği, kan akışının azalmasının nedenini belirlediğinde genellikle tedavi edilebilir.
Akut böbrek yetmezliği, fiziksel etki veya kaza nedeniyle böbreklerde doğrudan meydana gelen travmadan kaynaklanabilir. Ayrıca, aşırı toksin yüklenmesi ve böbreklere oksijen eksikliği olan iskemi de nedenleri arasındadır. Şiddetli kanama, şok, böbrek kan damarı tıkanıklığı, ve kılcal damar iltihaplanması iskemiye neden olabilir.
Kronik prerenal böbrek yetmezliği böbreklere uzun süre boyunca yeterli miktarda kan gelmediği için böbreklerin küçülmesi ve işlevini yitirmeye başlaması durumudur.
Kronik post-renal böbrek yetmezliği ise idrar yollarının uzun süreli tıkanmasından kaynaklanır. Uzun bir süre boyunca idrara çıkılmazsa böbrekte baskı ve hasar meydana gelir.
Kronik Böbrek Yetmezliği Aşamaları Nelerdir?
5 aşamada sınıflandırılır. Yetmezlik aşamaları ilerledikçe belirtiler ve komplikasyonlar da artar.
- evre oldukça hafif bir evredir. Genellikle bir belirtiye rastlanmaz ya da görünür bir komplikasyon olmaz. Böbreklerde çok az hasar görülür. Bu evrede sağlıklı bir yaşam tarzını koruyarak hastalığın ilerlemesini yöneterek yavaşlatmak hala mümkündür.
- evre böbrek hastalığı hala hafif bir evre olarak kabul edilir, ancak idrarda protein sızması görülebilir veya böbreklerde fiziksel hasar saptanabilir.
- evrede böbrek hastalığı orta derecede kabul edilir. Böbrekler artık olması gerektiği gibi çalışmamaktadır.
Semptomlar bu aşamada daha belirginleşmektedir. Ellerde ve ayaklarda şişme ve idrara çıkma sıklığında değişiklik en çok görülen belirtilerdir.
- evre böbrek hastalığı orta ile şiddetli arasında kabul edilir. Böbrekler iyi çalışamaz, ancak henüz son dönem böbrek yetmezliği aşamasına gelinmemiştir. Bu aşamanın semptomları arasında anemi, hipertansiyon ve kemik hastalığı gibi komplikasyonları mevcuttur.
- evrede böbrekler ya tam yetmez durumdadır, ya da buna çok yakındır. Böbreğin işlevlerini yitirdiğinin emareleri oldukça belirgindir. Bunlar arasında kusma ve bulantı, nefes darlığı, kaşıntılı cilt görülür. Bu aşamadaki bireylerin düzenli diyalize veya böbrek nakline ihtiyacı vardır.
Böbrek Yetmezliği Neden Olur?
Böbreklerin sağlıklı bir şekilde işlevini yerine getirmesini engelleyebilecek birçok faktör bulunmaktadır. Bunlar arasında çevredeki kirliliğe veya toksik bazı ilaçlara maruz kalmak, bir takım akut ve kronik hastalıklar, şiddetli susuzluk ya da dehidrasyon ve böbrek travması sayılır. Böbrek yetmezliğinin nedeni tipik olarak böbrek yetmezliğinin tipini de belirler.
En yüksek böbrek yetmezliği ihtimali böbreklere giden kan akışının aniden durması ile ortaya çıkar. Böbreklere kan akışı kaybına neden olan bazı durumlar arasında kalp krizi, kalp hastalığı, karaciğer üzerinde doku hasarı ya da karaciğer yetmezliği, dehidrasyon, ciddi yanıklar, alerjik reaksiyonlar ve sepsis gibi ağır enfeksiyonlar bulunmaktadır. hipertansiyon ve antienflamatuar ilaçlar da kan akışı düzenini bozabilir.
İdrar vücuttan atılmadığı zaman biriken toksinler böbreklerde aşırı yüklenmeye neden olabilir. Bazı kanser türleri idrar yollarını tıkayarak bu duruma neden olabilir. Bunlar arasında prostat, kolon, servikal ve mesane kanser tipleri bulunur.
Böbrek taşları, genişlemiş prostat, ve idrar yolunda kan pıhtıları mesaneyi kontrol eden sinirlere zarar verebilir ve idrara çıkmayı engelleyerek böbrek yetmezliğine yol açabilir. Bunlar haricinde;
- Böbreklerin içinde veya çevresinde kan pıhtılaşması,
- Enfeksiyon,
- Ağır metal zehirlenmesinden kaynaklı toksinler,
- Uyuşturucu ve alkol,
- Kan damarları iltihabı olan vaskülitin,
- Vücuttaki birçok organın iltihaplanmasına neden olabilen bir otoimmün hastalık olan lupus,
- Böbreklerin kılcal kan damarlarının iltihaplanması olan glomerülonefrit,
- Bakteriyel bir enfeksiyondan sonra genellikle bağırsaklarda görülen kırmızı kan hücrelerinin parçalanması durumu olan hemolitik üremik sendromu,
- Kemik iliğindeki plazma hücrelerinin kanseri olan multiple miyelom,
- Cildi etkileyen otoimmün hastalığı olan skleroderma,
- Kılcal damarlarda kan pıhtılarına neden olan bir bozukluk olan trombotik trombositopenik purpura,
Kanser ve bazı otoimmün hastalıkların tedavisinde kullanılan kemoterapi ilaçları, bazı görüntüleme testlerinde kullanılan boyalar,
Böbrek Yetmezliği Belirtileri Nelerdir?
Böbrek yetmezliği olan bireylerde genellikle bu hastalığın birkaç belirtisi bulunur. Ancak bazı vakalarda ise hiç belirti görülmez. Olası semptomlar arasında görülenler ise;
İdrar miktarının azalması,
Bacaklarda ve ayaklarda şişlik
- Açıklanamayan nefes darlığı,
- Halsizlik ve yorgunluk,
- Bulantı-kusma
- Göğüste ağrı veya basınç,
- Havale veya koma bulunmaktadır.
Böbrek yetmezliğinin erken belirtilerinin fark edilmesi, bu belirtilerin genelde çok hafif ve nüanslı olmalarından dolayı genellikle zordur.
Böbrek Yetmezliği Teşhisi Nasıl Konulur?
Böbrek yetmezliğinin türünü belirlemek için kullanılan birçok yöntem mevcuttur. Böbrek yetmezliğinin teşhisi için kullanılan yöntemler arasında en önemlisi idrar tahlilidir. İdrara sızan protein veya şeker gibi anormallikleri test etmek için idrar örneği alınır. Bu test esnasında, alyuvarların ve akyuvarların miktarı ölçülür, yüksek düzeyde bakteri varlığı aranır ile üresel atık parçacıklar aranır.
Ne kadar idrar üretildiğini ölçmek, böbrek yetmezliğini teşhis etmeye yardımcı olan en basit testlerden biridir. Örneğin, yaralanmadan veya bir çok hastalıktan kaynaklanan idrar yolu tıkanması idrar çıkışında azlığa neden olabilir.
Böbrek tarafından normal şartlar altında filtrelenen üre azotu ve kreatinin gibi maddelerin ölçümü için kan testleri gerekebilir. Bu maddeleri belirgin bir artış akut böbrek yetmezliğine işaret edebilir.
Ultrason, MRI ve BT taraması gibi testler böbreklerin ve idrar yollarının görüntülerini sağlar. Bu sayede böbreklerdeki tıkanıklıklar veya anormallikler görülebilir.
Böbreklerin incelenmesi için böbrek biyopsisi yapılabilir. Biyopsi, uyanıkken yapılan basit bir prosedür olan biyopsi sırasında özel bir iğne ile böbrekten bir parça doku örneği alınır.
Böbrek Yetmezliği Nasıl Geçer?
Böbrek yetmezliğinin tedavisi için birkaç yöntem kullanılır. Bireyin ihtiyacı olan tedavi türü böbrek yetmezliğinin sebebine bağlı olacaktır.
Böbrek yetmezliğinde kullanılan yöntemlerden birisi diyalizdir. Diyaliz, bir makine kullanarak kanı filtreler ve toksik öğelerden arındırarak böbreklerin işlevini yerine getirir. Diyaliz böbrek yetmezliğini tedavi etmez, ancak seanslara düzenli katılmak yaşam süresini uzatır.
Böbrek yetmezliğinde bir başka tedavi seçeneği de böbrek naklidir. Nakledilen bir böbrek normal çalışacaktır ve diyaliz ihtiyacını ortadan kaldıracaktır. Vücudun yeni böbreği reddetmesini önlemek için ameliyattan sonra bağışıklık baskılayıcı ilaçlar kullanılır.
Böbrek Yetmezliğinde Beslenme
Böbrek yetmezliği olan insanlar için özel bir diyet yoktur. Beslenme esnasında dikkat edilecek öğeler genellikle böbrek hastalığının evresine ve hastanın kişisel sağlığına bağlıdır.
Sodyum(tuz) ve potasyum sınırlanmalıdır.
Protein tüketiminin azaltılması erken ve orta derecede böbrek hastalığında önemlidir. Bununla birlikte, son dönem böbrek yetmezliğinde, doktorun önerilerine bağlı olarak daha fazla protein yenilebilir. Doktor yine belirli yiyeceklerden kaçınmayı önerebilir.
Diyabet böbrek yetmezliğinin en yaygın nedenlerinden biridir. Kontrolsüz yüksek kan şekeri böbreklere zarar verebilir ve bu hasar zamanla kötüleşebilir. Diyabetin neden olduğu böbrek hasarı geri döndürülemez. Ancak kan şekeri ve tansiyonu yönetmek böbreklerde oluşan hasarı azaltmaya yardımcı olabilir. Bunun için reçete edilen ilaçları almak da önemlidir. Diyabetli hastalarda böbrek yetmezliğini takip etmek için düzenli taramalar yapılır.