Dr. Tuncay Dağel

Home Şeker Hastalığı ve Böbrek

Böbrek Sağlığı ve Hastalıkları

Şeker Hastalığı ve Böbrek

Şeker Hastalığı ve Böbrek

Şeker Hastalığı (Diyabet) ve Böbrek

Diyabet, insülin eksikliği yada insülinin etki mekanizmasındaki bozukluklar nedeniyle karbonhidrat , yağ ve protein metabolizmasındaki bozuklukla seyreden kronik bir metabolizma hastalığıdır. Kan şekerinin yüksek olması vücuttaki bütün damarlarda daha erken ve daha yaygın damar hasarına neden olur. Bu durum şeker hastalında en sık göz ( retinopati ) , kalp ( koroner arter hastalığı ), ellerde ayaklarda uyuşma –karıncalanma – his kaybı-felç ( nöropati ) ve böbrek hastalığı ( nefropati ) olarak olarak karşımıza çıkar. Şeker hastalığına bağlı olarak oluşan böbrek hasarına “ Diyabetik Nefropati” denir. Günümüzde böbrek yersizliği nedeniyle diyaliz tedavisi gören hastaların %40’ı şeker hastalığına bağlıdır. 2020 yılı verilerine göre ülkemizde diyalize giren hastaların sayısı 100 bine dayanmıştır. Tip I diyabetlilerde tanı konduktan ortalama 15 yıl sonra diyabetik nefropatinin ilk bulguları görülmeye başlar. Tip 2 diyabette ise diyabet başlangıcı tam bilinmediğinden bu süre değişkendir.

Diyabete bağlı böbrek hastalığı nasıl ortaya çıkar?

Böbrek, birkaç alt birimden oluşur. Vücudun detoksifiye edilmesinde, su ve tuz dengesinin düzenlenmesinde böbreklerde bulunan küçük filtre üniteleri önemli rol oynar. Böbrek yuvarları, içinden kanın tamamının geçtiği çok ince kan damarlarından ibaret bir yumaktan oluşur. Tuzlar, üre veya atık madde kalıntıları gibi çok küçük maddeler, böbrek yuvarlarındaki damarların ince duvarları boyunca kandan süzülür ve idrar ile atılır. Proteinler ve kan hücreleri gibi daha büyük maddeler, büyüklüklerinden dolayı genellikle ince kan damarlarının duvarlarından geçmez ve vücutta kalır.

Erken teşhis ve sıkı bir kan şekeri ve tansiyon kontrolü ile böbrek hasarı geciktirilebilir ve hatta bazı durumlarda önlenebilir.

Uzun süreli yüksek kan şekeri seviyeleri, böbrekteki ince kan damarlarının duvarlarına zarar verebilir. Delikler oluşur ve damar duvarları daha geçirgen hale gelir, bu da idrarla protein atılımının yükseldiği anlamına gelir. Diyabete bağlı olan değişiklikler, kan akışının ve böbreklerin işleyişinin bozulmasına sebep olmaktadır.

Erken teşhis ve kan şekeri ile kan basıncının tutarlı bir şekilde kontrol altında tutulması, diyabet sebepli böbrek hasarı üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir ve hastalığın ilerlemesini geciktirebilir. Erken bir aşamada, ilk değişiklikler uzun vadede bile tersine çevrilebilir. Ancak gerekli  önlemler alınmaz ise böbrek yetmezliği ortaya çıkabilir.

Diyabetik nefropati nasıl önlenir?

Kan şekeri kontrolü, diyabetik böbrek hastalığını önlemek veya geciktirmek için oldukça önemlidir. Yetişkin yaşta diyabet sebepli böbrek hastalıkları için ulusal sağlık bakım kılavuzunun mevcut tavsiyelerine göre, nefropatiyi önlemek için uzun vadeli kan şekeri değeri (HbA1c değeri) yüzde 6,5-7,5  arasında olmalıdır. Bu değer, hem tip 1 diyabet hem de tip 2 diyabet hastaları için geçerlidir.

Sağlıklı bir yaşam tarzı da diyabete bağlı böbrek hasarını önlemede oldukça önemlidir.

  • Düzenli egzersiz yapın.
  • Dengeli ve yüksek lifli diyetle beslenin. Yiyeceklerinizin tuz oranını düşük tutun ve çok sayıda sağlıksız yağ ve serbest şeker içeren (örneğin alkolsüz içecekler, tatlı atıştırmalıklar ve yağlı şarküteri ürünleri) yüksek enerjili gıdalardan kaçının. Ayrıca mümkün olabildiğince alkollü içeceklerden uzak durun.
  • Fazla kilolu olmayın.
  • Sigara içmeyin.

Ayrıca her yıl en az 1 kere böbrek fonksiyonu ve idrar albümin atılımı kontrol muayenesi yapılmalıdır. Tip 1 diyabet hastaları için bu öneri, 5 yıllık diyabet süresinden itibaren geçerlidir. Nefropati belirtisi olmayan tip 2 diyabetli kişiler, tanı konulduktan sonra yıllık olarak muayene edilmelidir.

Diyabet kaynaklı böbrek hasarı nasıl önlenir ?

  • Tedavi  ve  korunmada  esas; kan şekerinin   normal  yada  normale  yakın değerler  içinde  tutulmasıdır. 
  • Böbrek hasarını önlemek için hedef;  kan  basıncını  130/80 mmhg’nin altında tutmaktır. Kan basıncını kontrol altında tutmanız aynı zamanda göz, beyin, sinir , kalp ve damar sisteminizde oluşabilecek hasarları önlemenize ya da yavaşlatmanıza   da yardımcı olacaktır.
     
    •Diyetinize  kesinlikle  uyun. Özellikle  şeker ,tuz   ve  proteinlerle ilgili  miktarlara ve  öğün  saatlerine  dikkat  edilmelidir.
  • Doktorunuzun önerdiği şekilde  3 aylık  6  aylık ve  yıllık testlerinizi  (mikroalbumin, kreatinin seviyesini,HbA1c, idrar tahlili ,kan şekeri kolesterol )  ve muayenelerinizi   mutlaka  yaptırın.
  • Ağrı kesici kullanmaktan kaçının.Böbrekleriniz sağlıklı olsa bile doktorunuza danışmadan  hiçbir  ilaç kullanmayın. Romatizma  gibi kronik ağrıya neden olan bir hastalığınız var ise böbreklerinize zarar vermeden nasıl tedavi edileceği konusunda doktorunuzun önerilerine uyun.                                         
  • Sigara kullanmayın

Şeker Hastalığı ve Böbrek

Sık Sorulan Sorular

Böbrek hastalığının risk faktörleri, değiştirilebilenler ve değiştirilemeyenler olarak ikiye ayrılabilir. Değiştirilebilen risk faktörleri şunlardır:

Yüksek kan şekeri seviyeleri
Yüksek tansiyon
Artan protein alımı
Sigara içmek
Kan lipidlerinde artış (kolesterol ve trigliseridler)
Yüksek kilo

Değiştirilemeyen risk faktörleri şunlardır:

Yaşlılık
Diyabet hastalığının süresi
20 yaşın altında diyabet başlangıcı
Eşzamanlı retina hasarı (retinopati)
Genetik yatkınlık (ailede yüksek tansiyon ve böbrek hastalığı)
Kan şekeri, diyabette böbrek hasarını etkileyen önemli bir faktördür. Birçok uzun vadeli çalışmada, tip 1 diyabetli kişilerde erken yoğunlaştırılmış diyabet tedavisi ile yüzde 6,5 ila 7,5 (47,5 ila 58,5 mmol) uzun vadeli kan şekeri değerinin (HbA1c değeri) kısıtlı bir böbrek fonksiyonu riskini önemli ölçüde azalttığı gösterilmiştir. Diyabetli kişilerde ileri derecede böbrek hasarı olsa bile, iyi ayarlanmış bir kan şekerinin hastalığın seyri üzerinde olumlu bir etkisi vardır.

İyi bir kan şekeri ayarına ek olarak, tansiyonun etkili bir şekilde düşürülmesi de diyabetle ilişkili böbrek hastalığının ilerlemesini önemli ölçüde yavaşlatabilir. Yüksek tansiyon, böbrek hasarının hem tetikleyicisi hem de sonucu olabilir.

Diyabete bağlı böbrek hasarı genelde kendini belli etmeden, ağrı veya spesifik belirtiler göstermeden ilerler. Böbrek hasarı genelde tesadüfen, önerilen böbrek fonksiyonu ve idrar albümin atılımı kontrol muayenesi çerçevesinde tespit edilir. İlerlemiş böbrek yetmezliği ancak yıllar sonra belirtiler ortaya çıkabilir. Bunlar: Kaşıntı Bitkinlik, yorgunluk ve/veya uyku sorunları Düşmüş konsantrasyon Kas krampları Bacak, ayak ve gözlerin etrafında daha fazla su tutma (ödem) İştahsızlık Bulantı kusma

Albümin atılımının belirlenmesi
Böbrek hastalığına işaret edebilecek ilk belirtilerden biri, vücut proteini albümininin idrardan artmış atılımıdır (albüminüri). Böbrekler düzgün çalıştığında, albüminin çoğu kanda kalıp sadece çok küçük bir miktarı (1 litre idrar başına 20 miligramdan az) idrarla atılır. Bir litre idrarda 20 ila 200 miligram veya günde 30 ila 300 miligramlık bir albümin atılımında, mikroalbüminüriden söz edilir. Bir litre idrarda 200 miligram üzerinde veya günlük 300 miligram üzerindeki albümin değerleri makro albuminüri olarak adlandırılır.

Mikroalbüminüri, diyabetik böbrek hastalığının başlangıcının yanı sıra diyabetten bağımsız böbrek hastalığının bir göstergesi de olabilir. Artmış albümin atılımı ayrıca kardiyovasküler sistem gibi başka hastalıklara da işaret edebilir. Makroalbüminüri varsa, böbrek hastalığı olma ihtimali çok yüksektir.

Albümin atılımı, bir idrar örneği ile belirlenir – tercihen ilk sabah idrarı ile. İdrar yolu enfeksiyonları, ateş veya fiziksel efor gibi çeşitli faktörler idrardaki albümin konsantrasyonunu etkileyebileceğinden, genellikle birden fazla ölçüm yapılır. Bu durumda “3’te 2 kuralı” geçerlidir:

Art arda 2 idrar örneğindeki yüksek albümin seviyeleri, albüminüri kanıtı olarak kabul edilir.
Artmış bir albümin atılımı, art arda iki idrar örneğinde ölçülemiyorsa, albüminüri ekarte edilir.
İki idrar numunesinde albümin konsantrasyonu açısından farklı sonuçlar ortaya çıkıyorsa, üçüncü bir idrar numunesi analiz edilmelidir.
Genelde albümin atılımını kaydetmek için sabah idrarında albümin-kreatinin oranı da belirlenir. Uzmanlar, ayrıca sıklıkla albümin-kreatinin oranından (Albumin-Kreatinin-Ratio – AKR) bahseder. 3 ay içinde 2 üst üste yapılan ölçümde kreatin gramı başına 30 miligram albümin kreatin oranının tespit edilmesi, diyabetik nefropati varlığına işaret eder.

Böbrek filtrasyon hızının belirlenmesi
Böbrek hasarını gösteren başka bir parametre, azalmış böbrek filtrasyon hızının kanıtlanmasıdır. Glomerüler filtrasyon hızı veya kısaca GFR olarak da bilinen böbrek filtrasyon hızı, böbreğin filtreleme performansının bir ölçüsüdür. Filtrasyon hızı ne kadar düşükse, böbreklerde dakikada filtrelenen kan miktarı o kadar azdır.

Böbrek hasarının ilerlemesi ile böbreklerin filtrasyon oranı düşmeye devam eder ve özellikle oluşan diyabetik nefropati başlangıcında kısa süreliğine inisyal hiper filtrasyon yani artmış filtrasyon oranı oluşabilir.

Böbrek filtrasyon hızı, kreatinin klirensi veya matematiksel bir tahminle belirlenebilir. Kreatinin, kasın metabolik bir ürünüdür ve sadece böbrekler yoluyla atılır. Kreatinin klirensi, böbrekler tarafından kandan süzülen ve belirli bir süre içinde idrarla atılan kreatinin miktarının ölçümünü ifade eder.

Böbrek filtrasyon oranını matematiksel formüller kullanarak tahmin etmek, kreatinin klirensini belirlemenin hızlı ve güvenilir bir alternatifidir. Tahmini glomerüler filtrasyon hızını veya kısaca eGFR’yi hesaplamak için aşağıdaki parametreler gereklidir: hastanın kanındaki kreatinin seviyesi, cinsiyet, yaş ve vücut ağırlığı.

Daha fazla tanı
Böbrek hasarının, diyabet dışında bir nedenden kaynaklandığına dair bir şüphe varsa, tedaviyi yürüten doktor, tanıyı koymak için laboratuvar ve fiziki muayene yapar. Gerekirse, kesin bir açıklık getirmek için bir nefrolog görüşü de alınır.

Böbreklerin filtrasyon hızına göre, diyabette böbrek hasarının 5 farklı evresi ayırt edilir.

EvrelerTahmini Börek Filtrasyon Hızı (eGFR)
[Mililitre/dakika/1,73 metrekare vücut yüzeyi]
1. EvreBöbrek fonksiyon kaybı olmaksızın böbreklerdeki değişiklikler, ancak albümin atılımında artış (mikro veya makroalbuminüri)90 veya üstü
2. EvreHafif fonksiyonel bozukluğu ve artmış albümin atılımı olan böbrek hastalığı (makroalbuminüri)60 – 89
3. EvreOrta derecede fonksiyonel bozukluğa sahip böbrek hastalığıg30 – 59
4. EvreCiddi fonksiyonel bozukluğu olan böbrek hastalığı15 – 29
5. EvreKronik böbrek yetmezliği veya kalıcı böbrek fonksiyonu kaybı (kalıcı böbrek yetmezliği)15 altı

Albümin atılımının artması ve böbrek fonksiyonunun kaybı da kardiyovasküler hastalıklar ve ölüm için bağımsız risk faktörleridir.

İyi bir kan şekeri yönetimi ve tansiyonun sıkı kontrolü, diyabetik böbrek hastalığının gelişmesini ve ilerlemesini önlemede veya geciktirmede en önemli faktörlerdir. Bu bilgilere dayanarak, Alman Diyabet Derneği terapötik bir hedef olarak uzun vadeli kan şekeri seviyesinin yüzde 7,0’ın altında (53 mmol/mol’ün altında) olmasını önermektedir. İstisnalar, düşük kan şekerini algılama bozukluğu (hipoglisemi) veya orta ve büyük boy damarlarda zaten hasarlar olan hastalardır. Onlarda HbA1c değeri, bireysel koşullar dikkate alınarak ilgili hekim tarafından belirlenmelidir.

Böbrek hastalığının mevcudiyetinde, şeker metabolizması üzerindeki farklı etki mekanizmaları ve olası yan etkilerinden ötürü her diyabet ilacı tedavide aynı derecede uygun olmayabilir. Birçok büyük ölçekli çalışmada, Gliflozin (SGLT-2 inhibitörleri) ve GLP-1 agonistlerinin aktif bileşenlerinin, böbrekler ve kardiyovasküler sistem üzerinde koruyucu etkileri gösterildi. Böylece, intolerans veya kullanımlarına engel başka faktörler yoksa, bunlar tedavi seçenekleri olarak ortaya çıkıyor.

Kan şekeri düşürücü ilaçlarda bulunan aktif madde sınıfları hakkında daha fazla bilgiyi, tip 2 diyabet ilaç tedavisi makalesinde bulabilirsiniz!

Tip 2 diyabetli kişilerde, oral antidiyabetik ilaçlar olarak adlandırılan kan şekeri düşürücü tabletlerin alımıyla, optimal bir kan şekeri kontrolü artık garanti edilemezse, insülin tedavisine geçiş yardımcı olabilir. Bu aynı zamanda hasta, sıklıkla hipoglisemiye düşerse veya genel sağlık durumu kötüleşirse de geçerlidir. Böbrek filtrasyon hızı dakikada 60 mililitrenin altındaysa (3. evre), kan şekeri düşürücü tabletler sadece sınırlı ölçüde ve böbrek fonksiyonunun yakından izlenmesiyle diyabet tedavisi için kullanılmalıdır. Dakikada 30 mililitrenin altında bir filtrasyon hızında şiddetli böbrek disfonksiyonu varsa, oral antidiyabetik ilaçlar artık uygulanamaz.

Böbrek hasarının 3. Aşamasında (orta fonksiyon kısıtlaması), hastalığın hızlı ilerlemesi veya diyabet dışında bir nedene işaret eden böbrek hasarlarında bir nefrolojik eş süpervizyonu gerçekleşmelidir.

Böbrekler, kronik böbrek yetmezliği oluşacak kadar hasar görmüşse, böbrek replasman tedavisi hayati derecede gereklidir. Böbrek replasman tedavisi, böbreklerin işleyişinin yerine geçmesi için kullanılan tıbbi prosedürleri içerir. En sık kullanılan, kan temizleme yöntemi olan diyalizdir. Organ nakli de yapılabilir. Tip 1 diyabetli kişilerde, mümkünse böbrek ve pankreastaki insülin üreten beta hücreleri birlikte nakledilirken, tip 2 diyabetli kişilerde genellikle sadece böbrek nakli yapılır.

Kan şekeri kontrolünün yanı sıra, tansiyon kontrolü de diyabetik böbrek hastalığının tedavisinde önemli bir rol oynar. Yüksek tansiyon, böbreklere daha fazla zarar verme ve kardiyovasküler hastalık gelişme riskini artırır. Bu nedenle yüksek tansiyon değerleri, ilaçla tedavi edilmelidir. ACE inhibitörleri ve Anjiyotensin II reseptör antagonistleri (AT1 blokerleri) burada özellikle uygundur.

Diyabetli kişilerde, 130/80 mmHg veya daha düşük, ancak 120/70 mmHg’nin altında olmayan tansiyon değerleri hedeflenmelidir. 65 yaş ve üstü, diyabetli ve tansiyonlu kişilere, 130 ila 140 mmHg (sistolik) büyük tansiyon değeri önerilir.

Böbrek hastalığının ilerlemesini önlemek için aşağıdaki terapötik önlemler de göz önünde bulundurulmalıdır.

Gıdadaki protein içeriğinin, günde vücut ağırlığının kilogramı başına 0,8 grama düşürülmesi
Röntgen kontrast maddesinden kaçınma
İdrar yolu enfeksiyonlarını antibiyotiklerle tedavi etmek
Bazı ilaçların kullanımından kaçınmak (steroidal olmayan antiinflamatuar ilaçlar ve karışık analjezikler)
İlaç dozunun, kısıtlı böbrek fonksiyonuna uyarlanması
Gerektiğinde:
Sigarayı bırakma
Kilo verme
Yüksek kan lipidleri veya kardiyovasküler hastalıklar için risk faktörlerinin varlığında ilaç tedavisi.
Bozulmuş böbrek fonksiyonu, özellikle göz ve kardiyovasküler hastalıklar olmak üzere diğer diyabetle ilgili hastalıkların gelişme riskini artırdığından, uygun kontroller de yılda en az bir kez yapılmalıdır.

Diyabet hastası insanlarda diyabetik nefropatiye yakalanma oranı yaklaşık yüzde 20 ile 40 arasındadır. Araştırmalara göre, Almanya’da tip 2 diyabetli 100 kişiden yaklaşık 42’si kısıtlı böbrek fonksiyonuna sahiptir. Diyabetik böbrek hastalığı böylece diyabetin en yaygın ikincil hastalıklarından biridir. Sanayileşmiş ülkelerde diyabet hastalığı kronik böbrek yetmezliği ve diyaliz zorunluluğunun ana nedenini teşkil eder.

Instagram
Email
Phone
WhatsApp
WhatsApp
Phone
Email
Instagram